BIOS (Basic Input/Output System; Temel Giriş/Çıkış Sistemi) Hakkında Detaylı Bilgi

Bios Nedir? Nasıl Çalışır? Özellikleri Nelerdir?

Bilgisayarlarımızı ilk açtığımızda bizi karşılayan bios nedir? ne iş yapar? nasıl çalışır? bütün  bu merakımızı gidermek için küçük bir araştırma yaptık.

BIOS, (Basic Input-Output System) (Temel Giriş-Çıkış Sistemi). EPROM adı verilen bir yonga üzerinde ROM Bellek (Read Only Memory, tr: Salt Okunur Bellek) biçiminde yer alan bir tür yazılımdır. Bilgisayar açıldığı anda işlemciye tüm diğer donanımları sırasıyla tanıtır. Donanımların temel iletişim protokollerini belirler. İşletim sisteminin başlangıç öğelerinin Herhangi bir sürücüden (H.d.d, CD-ROM vb.) yüklenmesini sağlar. İşletim sistemi çalışırken donanım ve işletim sistemi arasındaki ilişkileri düzenler.

 BIOS Nasıl Çalışır?

Basic Input Output System (temel giriÅŸ çıkış sistemi)ın kısaltması olarak okunan BIOS, iÅŸletim sistemiyle donanım arasındaki bütün bağımsız sürücü programlarını yönetir. Donanım üreticileri, sürücüleri her iÅŸletim sistemine özgü olarak verir. Ä°ÅŸletim sistemleri farklı yapılardaki PC’lerde çalışabilir (Windows Mac’te, Mac Windows’ta), ancak farklı donanımları iÅŸletim sistemine tanıtan BIOS’dur. Bellekte çalışan bir arabirimdir ki, iÅŸletim sistemi ile donanım arasındaki, sürücüler toplamını içeren yazılımdır. Bir kısmı ROM denilen bellek çiplerine yüklüdür. Bios’un üç kaynağı vardır:

Anakarttaki ROM (read only memory: salt okunur bellek) çipi: klavye, disket sürücü, sabit sürücü, seri port ve paralel portların sürücüleri),

Adaptör kartındaki ROM,

Diskten yüklenen sürücüler.

Anakarttaki BIOS sistemi çalıştıran ilk sürücü yazılımıdır. BÄ°OS bütün sürücüleri içermez, birçok ek kart takıldığında bunların içindeki ROM’un kodunu okuyarak iÅŸletim sistemi açılmadan önce sürücüyü yükler. BIOS’la CMOS (complementary metal oxide semiconductor) RAM karıştırılmamalıdır. (1) Anakart biosu bir çipte sabittir. CMOS RAM denilen ve pille çalışan ve anakartta ayrıca bulunan RTC/NVRAM (gerçek zamanlı saat/kalıcı bellek: REAL TÄ°ME CLOCK/NONVOLATÄ°LE MEMORY) sayısal bir saat çipidir.

“BIOS setup”‘a girmek için PC’yi açtıktan sonra ekranda ilk görünen ve belleÄŸi saydıran ve BIOS bilgisini görüntüleyen ekrandayken F takımından bir tuÅŸa basıldığında “BIOS setup”‘a girilir. Burada fabrika ayarları önceden kuruludur, bu ayarlar deÄŸiÅŸtirilirse, deÄŸiÅŸiklik CMOS RAM’a iÅŸlenir ve her açılışta bios bu bilgileri okuyarak açılışı yönlendirir. BIOS ÅŸu iÅŸlevlere sahiptir:

Bütün anakartlarda ROM BIOS yazılımı yüklü bir çip vardır, ilk açılışta POST (power on self test) ekrana gelir: iÅŸlemci, bellek, çip seti, video adaptörü, disk denetleyicileri, disk sürücüleri, klavye temel bileÅŸenlerinin test edilmesidir. Sürücü yükleme hataları burada belli olur. Mesela MBR’de hata varsa, DISK BOOT FAILURE, açılış sektörünü bulamadım diye uyarır. BIOS Setup: Sistem ayarları ekranıdır. Açılış yükleyicisi: Disk sürücüleri okuyan ve geçerli bir ana açılış sektörüne baÄŸlanan yükleyici. Bu sektörde iÅŸletim sisteminin temel dosyaları bulunur. Ä°ÅŸletim sistemleri, açılış yükleyicisindeki temel dosyaları genellikle MBR’ye yazarlar. Linux’un açılış yükleyicisi olarak kullandığı programlardan GRUB, baÅŸka platformların açılış yükleyicisini de okutabilir. Salt okunurdur yani üzerine yazılamaz, ROM kalıcı belleÄŸi, güç kesilse bile silinmez, açılış yönergelerini depolar. Sıkça sanıldığı gibi ROM VE RAM zıt anlamlı deÄŸildir (2).Ekran sürücüleri diskten yüklenmez, ROM’dadır, çünkü PC açılırken sürücüler yüklenmemiÅŸse ekran görünmez, klavye çalışmaz ve hiçbir sisteme girilemez.

ROM çipleri dört çeÅŸittir: ROM (salt okunur), PROM, (programlanabilir), EPROM (silinebilir), EEPROM (Flash ROM, elektrikle silinebilir). Son teknikte kullanılan Flash ROM’ların özelliÄŸi çipin karttan çıkarılmadan, hatta bilgisayar kasası açılmadan progamlanabilmesidir. GüncellenmiÅŸ ROM’un anakart üreticisinin sitesinden indirilerek yüklenmesi BIOS terfii için yeterlidir. AMI, Award, Phoenix gibi büyük bios üreticileri tanınmıştır ve birçok OEM bağımsız olarak kendi ROM’larını üretmektedir. (3).

Bios Yazılım Üreticileri

1.  Phoenix Technologies
2. Award Software (1998’de Phoenix bünyesine katılmıştır.)
3. Insyde Software
4. Micro Id research (MRBIOS)
5. General Software
6. Ami (American Megatrends)
7. UEFI Bios

bilgisayarın yazılımlarını ve donanımlarını hazır hale getirir. Bu iÅŸleme booting denir. BIOS (Basic Input/Output System; Temel GiriÅŸ/Çıkış Sistemi), bilgisayarın ilk açılma iÅŸlevini yerine getiren yazılımdır. BIOS yazılımı bilgisayarda kuruludur ve bilgisayar açılırken bilgisayar tarafından iÅŸletilen ilk koddur(“önyükleme bellenimi- boot firmware”).BIOS’ un temel iÅŸlevi iÅŸletim sistemini yüklemek ve baÅŸlatmaktır; bilgisayarı diÄŸer donanım ve yazılımların çalışmasına hazır hale getirmektir. Bilgisayar baÅŸlatıldığında BIOS’ un ilk iÅŸi klavye, hard disk, CD/DVD sürücüsü, fare gibi sistem aygıtlarını tanımlamak ve kullanıma hazırlamaktır.

BIOS yazılımı geçici olmayan ROM yongası üzerinde depolanır. Sistemin tamamlayıcı yonga setini oluşturan çeşitli aygıtların işleyişinin bilgisine sahip olması dahil olmak üzere, BIOS yazılımı söz konusu sistemin belirli tipi ile çalışması için özel olarak dizayn edilmiştir. Modern bilgisayar sistemlerinde, BIOS yonga içeriği BIOS yazılımının yükseltilmesine izin verecek şekilde yeniden yazılabilir.

Ayrıca bios kullanıcının anakart ile ilgili sıkıntılarını ya da isteklerini giderebileceÄŸi merkez olarak tanımlanabilir. ÖrneÄŸin bilgisayarınızı istediÄŸiniz bir zamanda açtırmak, cpu sıcaklığını kontrol etmek, anakart üzerinde bulunan onboard olarak isimlendirilen birimlerin kapatılması ya da aktifleÅŸtirilmesi vb. iÅŸlemlerin yapılması için kullanıcılara esneklik kazandıran bir yönetim birimidir ve her zaman yeni teknolojiler karşısında güncellenebilir. Tabi gerekli donanımın olması ya da anakartın bu iÅŸlemleri desteklemesi gerekir. Örnek vermek gerekirse anakartınız maximum 1 GB ram’i desteklemekte ama siz daha fazla bellek eklemek istiyorsunuz. Bunun tek çözümü anakartınızın sitesinden indireceÄŸiniz küçük dosyaları disketlere aktarmak ve cihazınızı floppy’den boot edip yüklemeyi gerçekleÅŸtirmek yükleme sırasında notlarına göz atarsanız yükleme sonucunda neler kazanabileceÄŸinizi öğrenebilirsiniz. Ancak unutmayın bu iÅŸlem son derece ciddi bir iÅŸlemdir. Ä°ÅŸlemin herhangi bir nedenden dolayı yarıda kesilmesi (elektrik kesilmesi, disket okumaması vb.) durumunda güncelleÅŸtirme yarıda kesilecek ve var olan sistem zarar görecektir ve anakartınız bir daha açılmayacaktır. Bu yüzden mutlaka UPS(kesintisiz güç kaynağı) kullanılması gerekir. Bilgisayarın ana ayarı gibi düşünelim.

 

BIOS aynı zamanda kullanıcı arabirimine (kısace UI-user interface) de sahiptir. Genellikle bu, bilgisayar başlatıldığında klavyedeki belli bir tuşa basılarak erişilen bir menü sistemidir. BIOS kullanıcı arabiriminde kullanıcı:

Hardware’i yapılandırabilir.

Sistem saatini ayarlayabilir.

Sistem bileşenlerini etkinleştirebilir ya da devre dışı bırakabilir.

Hangi cihazların potansiyel önyükleme aygıtı olarak seçilebilir olduğunu seçebilir.

BIOS Ayarları Nasıl Yapılır?

BIOS ayarlarını yapabilmemiz için bilgisayarımız açılırken BIOS SETUP ‘a girebilmeniz için bir klavye kombinasyonu ekrana gelir. Bu genelde “DEL veya F2” tuÅŸları olur. Ekrana gelen mesaj ekrandan silinmeden belirtilen tuÅŸlara basılmalıdır (EÄŸer kaçırırsanız bilgisayarı tekrar baÅŸlatmanız gerekmektedir).

BIOS yazılımının anakartınızın özelliklerine göre değiştiğini unutmamanız gerekir. BIOS SETUP ana menüsü her bilgisayarda aynı olmaz ama içerikleri aynıdır..

BIOS SETUP ‘ a ilk girdiÄŸimizde ana menü ile karşılaÅŸacaksınız. Klavyedeki ok tuÅŸları ile bu menü seçenekleri arasında dolaÅŸabilirsiniz. ENTER tuÅŸu ile ana menüdeki baÅŸlıkların içerisine girebilirsiniz.

 İkincil BIOS Nedir? Ne İşe Yarar?

sistem bios’u güncellemesi sırasında oluÅŸabilecek elektrik kesintisi veya elektrik dalgalanmasının haricinde Win.Cih virüsü gibi bios’u bozabilecek normal ÅŸartlarda sistemi açılmaz haline gelmesi ile sonuçlanacaktır. bu ve buna benzer sorunları ortadan kaldırmak için geliÅŸtirilen Yazılımlara Ä°kincil BIOS uygulamaları denir.

İkincil BIOS uygulamaları

1- Dual BIOS

1999 yılında GIGABYTE Dual BIOS technology adıyla duyurulan 2. bios yedek bios üzerinden bozulan biosun tekrar programlanmasına olanak sağlar.

eksi yönü bios chipleri anakart üzerine lehimli oluşudur

2- Safe BIOS

MSI anakart firması tarafından geliştirilen bios teknolojisidir. tek bir bios üzerinde bios kendini 2 farklı alanda kayıtlıdır. bir çok otorite tarafından bu durumun %100 güvenilir olmayacağı ima edilmiştir.

3- Twin BIOS

GIGABYTE Dual BIOS technology sine göre tek artısı çıkartılabilir lehimsiz bios çipi şeklinde olması son kullanıcılar açısından posta siparişi ile tamir edilebilir oluşu sayesinden dikkat çekmiştir.

BIOS Hız Aşırtırma

Bazı Bios çipleri hız aşırtırmaya (overcloking) imkan tanır. Hız aşırtırma Bios’un üretim kapasitesini zorlaması demektir. Hız aÅŸtırma iÅŸlemi uzun vadede bileÅŸen ömrüne zarar verebilir. Ayrıca aşırı ısınma ve kendini yok etme gibi sonuçlar doÄŸurabilir.

 

BIOS Terminoloji

Ä°lk olarak CP/M iÅŸletim sisteminde, booting sürecinde CP/M yüklenirken hardware (CP/M makinaları genellikle ROM’larında basit bir boot loader’a sahiptir.) ile doÄŸrudan baÄŸlantı kuran bölüm olarak görüldü. ÇoÄŸu DOS versiyonu “IBMBIO.COM” ya da “IO.SYS” adı verilen CP/M BIOSa analog olarak baÄŸlı dosyalara sahiptir.